Şairin 'görevi', şiirin 'işlevi'

Etkileyici bir şiirde, şairin sırlı kelimeler kullanarak okuyucuyu bir mengene misali kıstırıp yaşamdan soyutlayabilecek bu gücü nereden aldığı ve hangi kaynaklardan beslendiği tam bir muammadır.

Ama şairin görevi biraz da bu değil midir aslında? Kelimeleri bizler gibi eline alması, fakat onlardan aklımızın ucundan bile geçmeyen yeni anlamlar çıkarması... Her bir dizeyle kelimelerin mevcut anlam yüküne daha farklı anlamlar, hatta daha da başka yan anlamlar yüklemesi... Ve kimi zaman bu kelimelerin artık şiirdeki yeni anlamlarıyla hayatımıza dahil olması...

Şu ifadede sorun var elbette: "Şairin görevi". Neredeyse yarı resmi bir söylem olan bu ifade, en başta şiirin aykırı ve anlamları yerinden uğratan yapısına ve de şairin doğasına aykırı. Bu durum olsa olsa okur için olabilir. Okurun şaire atfettiği ve her an yerinden edilmeye teşne bir görevlendirme. İşin esası, şiir kendi başına çoğunlukla şairinden de koparak başka görevler de üstlenebilecektir.

Yine de ama, hayatı ve dünyayı şairin gözünden görmek, onun kelimeleri aracılığıyla yeni ifade biçimlerine yelken açmak, belki de edebiyatın içinde bir tek şairlere nasip olmuştur denebilir. Tıpkı Cemal Süreya’nın yazdığı gibi: "Sevmek ne uzun kelime!"

Yalnızca şairlere has olan bu anlatım biçimi, deyim yerindeyse sayfalarca sözü birkaç kelimeyle özetlerken, aynı zamanda yıllara yayılan deneyimi de bir çırpıda anlatır gibi kolay ve sade bir biçimde ortaya döker. Şiirin kuvveti ve deneyim gücü aslında buradadır.

Ortak duyarlılığı yakalayabilmek

Ayşe Şafak Kanca'nın şiirine yakından baktığımızda da bahsi geçen deneyimin izlerini rahatlıkla görebilmek mümkün. Şair, 2022'de çıkan Yanık Bal Kokusu kitabıyla, uzun süredir hayatından damıttığı ve bir araya getirdiği şiirlerini bu kitabında toplamış.

İlk bakışta Kanca'nın şiirlerini, doğa ile insan kaynaşmasının veya bazen de çelişkisi ve ikiliğinin anlatıldığı şiirler olarak görebiliriz.

Şairin, kendi kişisel tarihinin duyarlılığıyla –kimi zaman mitolojik motiflere de başvurarak– bezediği şiirleri, bir noktadan itibaren dilin ve anlatımın da etkisiyle herkesin ortak meselesi haline geliyor. Böylece okunan şiirler, tüm insanlığın ortak duyarlılığı veya ortak çelişkilerine dönüşüyor:

[...]

Büyük bir sesle yanıyordu otağda ateş

bir salkım söğüde baktı Maika

bir taşın üstünde seken Tiber Nehri'ne

şarkılarla sayısız isim saldı suya, dedi ki:

"sevgiyle büyütün hayalleri

mutlu, değerli, şanslı adlar koyun çocuklara"


...ve tanrı iyidir, böyle güzel adlar verdiğinizde çocuklarınıza

onları adlarıyla ödüllendirir, sizi de onlarla

...diye, sayısız isim fısıldadı Maika suya ("Diye Fısıldadı Maika Suya", s. 25)

Eksik ve acılı bir çocuklukla yolculuk

Ayşe Şafak Kanca, her şairde olduğu gibi öncelikle kendi geçmişinden yola çıkan hikâyeler anlatıyor: Pişmanlıklar, yolculuklar doğa ile bütünleşirken doğayı da insanın bir parçası olarak algılama gayreti, yer yer eksik ve acılı bir çocukluğu da yanına alarak masalın yalnızca çocuklar için olmadığı, biz yetişkinlerin de kimi zaman masala ihtiyacının olduğu gerçeği.

[...]

Size ağaçların yaşıyla uzlaşmayı

gecenin hafızasına son dokunuşu

kuytularda dertop, düşlerde çocuk

hayali mavi Ayşe'nin masalını anlatacağım


göğe söz veriyorum, uzaklaşacağım

gitgide bu aksak çocuktan

belki bir son kasım, belki bir aralık

gam ağacıyla ölçüleceğim, söz veriyorum size ("Yapyalnız Mavi", s. 13)


Kendi masalını sürdürmeye çalışanların şiiri

Onun şiirinde eşyanın durağan bir nesne olmaktan çıkıp insanla ve doğayla uyum içinde olduğunu görebilmek mümkün.

Masalı yarıda kesilen ya da artık masal anlatmanın içten içe yetersizliğini düşünse bile, iyimserliğini sürdürmek adına çocuksu bir dille kendi masalını sürdürmeye çalışan bir insanın şiiri...

[...]

Uzakta, son kalıntıları şehirlerin

kumlarının sıcaklığı hâlâ üstümüzde

külrengi buluta sığınmış rüzgâr

topraktan kandiller yakıyor ayinimize

biz yaktıkça sen sönüyorsun

boş vermişsin eski aşklara sanki

sunaklarda kuzuların sessizliği

bin bir çeşit efsane, tanrılar ve bildik alevler

buda isa musa bahane

seni hak etmiyoruz dünya


bir elma yüküyle çıkmıştık dağlarının başına

ufukta yelken açmak güzel günlerin harcıydı

kızıldeniz'e üfleyecek bir damla bırakmadık

önce somut şeyleri yitirdik gözlerimizde

sonra içimizden yılanlar aktı ağır ağır

bağışla bizi dünya ("Yanık Bal Kokusu", s. 28)


Dünya bizi bağışlasa da bağışlamasa da, şair duyarlılığıyla yazılan dizeler her bir insana temas ettiğinde, yeni anlamlarla birlikte geçmişimizden getirdiklerimizin geleceği de ne düzeyde belirleyeceğine dair şiirler okuyabiliriz bu kitapta.

Ayşe Şafak Kanca, kendi hikâyesindeki dağınıklığı, tüm insanlık adına bir toparlanma vesilesi kılmaya gayret ediyor.

Yılmaz Helvacıoğlu


Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Ekmek Kavgası / Orhan Kemal

Resim
Sabah, öğle, akşam karavanalarından artan yemeklerin döküldüğü toprak, kalın ve besili solucanların hazla kıvrıldığı zifirden bir bulamaç halindeydi. Yalınayak çocuklarla ihtiyar kocakarılar, paslı teneke kutuları ağız ağıza dolu, uzaklaşırlarken, erkek köpekler sıhhatten gerilmiş karınlarını güneşe devirip uyuklarlar, sarkık memeli dişiler de, peşlerinden tonton enikleriyle dolaşırlardı. Daha sonra meydan karga sürülerine kalırdı. Simsiyah kanatlarında mavi ışıltılarla kargalar “Gaak, Gaak!” diye sekerek karınlarını doyururlarken, yırtıcı kuşlar geniş kanatlariyle havada daireler çizmeğe başlayınca, karga sürülerinde ürkeklik artardı. Arada, yırtıcı kuşlardan birisi, tam tepede, asılı gibi durur durur, sonra birdenbire, şimşek hızıyla toprağa iner, gagasında kalın bir solucanla tekrar havalanırdı. Gün geldi, Alay, memleketin güvenliğini daha iyi sağlayabileceği, daha önemli bir mevkie kalktı, yerini bir “Oto bölüğü” aldı... Mutfakta karavana kaynıyordu. Lakin Alay zamanındaki b...
Read more »

El-Veda | Deneme

Resim
Bu hastalıktan kurtulmak istiyorsam eğer, önce hasta olduğumun farkına varmalıymışım. Sen onu görmezden geldin diye küsüp gitmiyormuş çünkü. Korkunç bir reçete, ama belki de kesip atmam bile gerekebilirmiş. Sana uzanan elimi, seni düşünen zihnimi, sana attığım her adımı kabullenip ruhuna karışan ruhumdan vazgeçmem gerekebilirmiş. "Olsun," diyorum, "Onsuz da olsun," diyorum. Ben, sonunu ezberlediğim bu savaştan çekiliyorum. Senden aşkı beklemek ne hoş, ne gereksiz bir çabaymış. Ama anladım ki ben, bu müebbetin yâreni değilim. Zaten sayılı günün de çok çabuk geçtiği yok. Sensizliği saydığım günlerin yirmi dört saat olmadığına yemin edebilirim. Sevdiğim; gözlerimin içine bakarken bile görmedin beni. Sana gelişim gibi ani gidiyorum bu satırlarda şimdi. Kendime olan saygımı yitirmemek için gidiyorum, sanki kendimi yitirmemiş gibi... Merve Dede
Read more »

Sınırda | Deneme

Resim
Tel örgüler ardındaki arazide gün devriliyor. Suskunluğa gömülmüş kıraç tepelerde karanlık, tülden bozma bir yalnızlık gibi usul usul iniyor. Ve Erbil’de akşam oluyor. Sınırdayız. Dağların ve gökyüzüne yükselen dumanların üzerinden geçiyor helikopterler. Skorsky’ler, F-16’lar, AVACS’lar. Tanklar, uçaklar, zırhlılar... ve tel örgüler ardındaki kamyonlar. Yığınaklar ve karakollar. Üniformalı adamlar ve poşulu saldırganlar. Silahlar, telsizler, gece görüş dürbünleri. Sınırdayız. Bölünmekle birleşmek arasında kaldık, öldürmekle yaşatmak arasında; sevmekle sevmemek, gitmekle kalmak, savaşla barış arasında. Sınırda. Gün, hüzünlü bir şarkının her yeri ve her şeyi kaplayışı gibi ağır ağır devriliyor Resulayn’da. Habur’da tedirgin bir bekleyiş içinde kamyonlar. Süleymaniye’de akşam oluyor. Ve Hakkari’ye hüzün çöküyor. Çocuklar kilometrelerce yol yürüyüp ‘oyun oynar’ gibi mayınlar arasından geçiyor ve okula gidiyor. Sınırdayız ve sınırları ihlal etmekten ç...
Read more »

Kadınları gururlandıran bir yazar, çarpıcı bir oyun

Resim
Havalar serin bu aralar, mevzular da derin haliyle. Yaralı bir kitle olarak Türkiye'de yaşamaya çalışırken, hastalıklar, salgınlar, hatta bunlardan daha ciddi mevzular olan kaprislerle baş etmek zorundayız. Türlü egolara müstesna bir nezaketle ehemmiyet ederken, düşük moralimizi de yerle bir eden zalim insanları duymazdan gelmeye çalışıyoruz. Acaba Avrupa'da bunu yenecek bir tedavi yöntemi geliştirildi mi? Malum, "ülkemize her şey geç gelir". Kırıkkale'ye ise daha geç geleceği konusunda eminim. Hal böyle olunca çeşitli aktivitelerle ruhumuzu doyurmak istediğimizden, Suat Derviş'in romanından aynı adla uyarlanan 'Fosforlu Cevriye' müzikaline gitmeyi planlıyorum arkadaşımla. Murat arıyor ve müzikal için WhatsApp'tan gönderdiği fotoğraftan boş koltuklardan ikisini seçmemi istiyor. 'Kadın kısmısı' olarak 'ne kadar da ince bir hareket' diye düşünmem gerekirken, balkondaki ön koltukları seçtiğimi söylüyorum, fakat sahnenin konumunu ve...
Read more »

Bir şair gibi belki, ama bir ressam gibi değil | John Berger

Resim
Güneşte çimenlere uzanmışsınız. Üstünüzde bir kayın ağacı. Hafif bir rüzgâr ince dalları sallıyor, yaprakları kıpırdatıyor. Uzaktan yaprakların bu sabit hareketi, ağacın yeşil fonunun önünde yeşil bir kar yağıyormuş hissini veriyor, tıpkı bir zamanlar gri sinema perdesi önünde gümüşi bir kar yağıyormuş hissine kapıldığımız gibi. Yarı kapalı gözlerle yukarı bakıyorsunuz. Yarı kapalı, çünkü dikkatle bakıyorsunuz. Bir dal diğerlerinden daha uzun. Üzerindeki yaprakları saymak olanaksız. Bu yaprakların hem arasında hem çevresinde gördüğünüz mavi gökyüzü, kelimelerin harflerinin arasından görünen kâğıdın beyazlığına benziyor. Gök fonunun önünde gördüğünüz yaprakların dağılımı hiç de gelişigüzele benzemiyor. Acaba bu yaprakların sıralanışı bir kitaptaki harflerin ve kelimelerin sıralanışı gibi açıklanabilir mi diye düşündüğünüzü fark ediyorsunuz. Sonra tıpkı iyi bir öğretmen gibi, karışık kafanızı yönlendiren bir imge keşfediyorsunuz. Her şey -diyorsunuz kendi kendinize- var olabilmek içi...
Read more »

Kadınlar ve toplumsal kalıplar | Deneme

Resim
Öfke, hiçbir zaman bir kadını öldürmenin sebebi olamaz, olmamalı! Hiçbir kadın boşandığı eşi, sevgilisi, babası, evladı veya yakını tarafından, şiddeti ve öldürülmeyi hak etmez. "Erkektir yapar," gibi basmakalıp ifadeleri, cahil zihniyetleri reddetmeliyiz. Değiştirmemiz lazım bu kafa yapısını; "Göster oğlum amcalara pipiyi," cümlesiyle bir nesli büyütmemeliyiz mesela, "Erkektir o, karışma sen! Ne yaparsa yapsın," gibi söylemleri silmeliyiz beyinlerimizden. Hiçbir çocuk cinsiyet farklılığından dolayı ayrıcalıklı olmamalı. Karşı cinsi kendinden aşağıda göstererek büyütülmemeli çocuklar. Önce insan olmayı aşılamak gerek zihinlere.  Belirli kalıpları yıkmalı, kadınları yok sayan ezbere düşünceleri uygulamaktan vazgeçilmeli artık. Kızlar oyuncak arabalarla oynayarak büyüyebilir, erkekler temizlik yapabilir, mutfağa girebilir. "Hangi kızı beğendin, söyle onu alayım sana," cümlesi ne iğrenç bir cümledir! "Sen otur, karın getirir çayları, ben sen...
Read more »

'O an'ı yaşamak

Resim
Sizler ömrünüzün baharında, çiçekler içerisinde mutlu bir günü yaşarken, birçokları saplandıkları çamurlu yollardan kurtulmanın mücadelesini yapmakta ve çaresizce bir kurtuluş ümidi beklemekteler. Ne kadar da sabırsızsınız; gelmek üzere olan sevdiğinizi beklerken, geleceğini bildiğiniz halde ve yanınızda olması gereken saate henüz uzunca bir süre varken. "Nerede kaldı?" diye soramazsınız o an. Birkaç dakika geç kalınca düşünmeye başlarsınız; hep yollarda olur gözünüz ve olanca kuvvetiyle atmakta olan yüreğiniz. Beklemekte olduğunuz yerden geleceği yolun başını keserken, gözleriniz bir kartalınki kadar keskin, burnunuz ise onun kokusunu dünyadaki bütün kokulardan ayırt edebilecek kadar hassastır. Sokağın başında görünür görünmez, kalbiniz minik bir serçeninki kadar büyük bir hızla atmaya başlar...
Read more »